اگر کتابی نوشتهاید یا ترجمه کردهاید و میخواهید برای چاپ آن اقدام کنید، احتمالاً نام فیپا هم به گوشتان خورده است.
از طرفی بعید نیست که نمیدانید فیپا چیست و خواستهاید پاسخ خود را از اینترنت دریافت کنید که رسیدهاید به صفحه چاپ روز.
ما هم در خدمت شما هستیم تا این بار شما را با فیپا آشنا کنیم.
فیپا یکی از مراحلی است که هر کتاب باید پشت سر بگذارد تا برای چاپ آماده شود.
فرقی هم نمیکند کتاب الکترونیکی باشد یا کاغذی.
در این مقاله سعی کردهایم همهچیز را درباره فیپا بگوییم:
هم بگوییم تاریخچه فیپا چیست و هم توضیح دهیم که خود فیپا چیست و هم فیپای الکترونیک را توضیح دادهایم و درباره دریافت و صدور فیپا حرف زدهایم.
فیپا چیست؟ (فهرستنویسی پیش از انتشار)
اگر به کتابخانههای بزرگ رفتهاید، بعید نیست که طبقهبندی و فهرستنویسی در این کتابخانهها توجهتان را جلب کرده باشد.
کتابدارها معمولاً به راحتی کتاب درخواستیتان را از میان مخزن کتابها پیدا میکنند و آن را از میان چند هزار جلد کتاب بیرون میکشند، آن هم فقط در چند دقیقه!
هیچوقت فکر کردهاید که هزاران جد کتاب با چه نظم و ترتیبی یکجا نشستهاند؟
چطور میشود یک جلد کتاب را در چشم بر هم زدنی از میان هزاران جلد پیدا کرد؟
واقعیت این است اطلاعات لازم برای دستهبندی کردن کتابها با توجه به فیپا انجام میشود.
در پاسخ به سؤال فیپا چیست باید بگویم فیپا سرواژه یک عبارت است.
اما حقیقت این است که وقتی حروف اول تکتک کلمات موجود در عبارت فهرستنویسی پیش از انتشار را کنار هم قرار بدهیم یک کلمه جدید ساخته میشود: فیپا!
فیپا در واقع شناسنامه حرفهای کتاب است که تمامی مشخصات کتاب از جمله مشخصات نویسنده و مترجم، سال تولد (و مرگ)، قطع (اندازه) کتاب، سال و نوبت انتشار، دستهبندی موضوعی و همه اطلاعاتی از این قبیل را با یک فرمت مشخص در خود جای دادهاست. فیپای هر کتاب معمولاً در صفحه نخست (فهرست یا شناسنامه) کتاب درج میشود.
تاریخچه فیپا (فیپا در جهان و ایران)
بیش از ۱۵۰ سال پیش (سال ۱۸۷۰ میلادی)، نخستین فهرستنویسی مشترک (فیپا) به طور رسمی در کشور آمریکا آغاز شد.
کتابخانه کنگره آمریکا این کار را برای اولین بار انجام داد اما عملاً ۶ سال بعد (یعنی در سال ۱۸۷۶) اجرای آن در این کشور آغاز شد.
کتابخانههای انگلستان از سال ۱۹۸۱ میلادی از این نوع فهرستنویسی یکسان استفاده کردند.
با نگاهی به شناسنامه کتابهای منشتر شده در ایران، دیده میشود که در سال ۱۳۴۶، معادل با ۱۹۶۷ میلادی، در کتابهایی که از سوی دانشگاه تهران چاپ شده فیپا وجود دارد.
بعدتر، در سال ۱۳۷۱، معادل با ۱۹۹۲ میلادی، کتابخانه ملی این طرح را به صورت آزمایشی با برخی ناشران اجرا کرد.
سرانجام در سال ۱۳۷۵، هیئت وزیران درج فیپا را تصویب کرد و از آن روز تاکنون اجرای آن الزامی شده است.
فیپا الکترونیک چیست؟ یا فیپا چطور صار میشود؟
تا قبل از اینکه فیپا الکترونیک پا به عرصه بگذارد، میتوانستید فیپا را به صورت کاغذی و حضوری دریافت کنید.
در این روند پر فراز و نشیب لازم بود که ناشر، نویسنده یا مترجم (یا نماینده قانونی آنها) به مرکز اسناد کتابخانه ملی مراجعه کنند و برای دریافت فیپا اقدام نمایند. انجام این کار مستلزم رفت و آمد چندباره افراد بود و وقت تلف میشد.
صدور فیپا بهصورت الکترونیکی که به فیپا الکترونیک معروف است از سال ۱۳۸۶ آغاز شد.
آن هم با هدف کاهش هزینهها و جلوگیری از اتلاف وقت.
در یک کلام: صدور فیپا میخواهید؟
کافی است به سایت مرکز اسناد و کتابخانه ملی کشو سر بزنید.
مرجع صدور فیپا کجاست؟
سازمان اسناد و کتابخانه ملی کشور تنها مرجع صدور فیپا در ایران است.
این نهاد موظف است بدون دریافت هزینه برای تمامی کتابها پیش از انتشار فیپا صادر کند.
نکته شایان توجه این استکه انتشار کتاب بدون دریافت فیپا امکانپذیر نیست.
چرا باید فیپا بگیریم؟
سازمان اسناد و کتابخانه ملی معتقد است با الزامی کردن صدور فیپا اهداف مختلفی دارد:
- یکدستی و هماهنگی فهرستنویسی
- جلوگیری از انجا کار تکراری
- افزایش سرعت گردش اطلاعات
سرقت ادبی یکی از مشکلاتی است که همواره پدید آورندگان کتاب ممکن است با آن روبهرو شوند.
گاهی ممکن است برای شما نیز پیش آمده باشد که فرد یا افرادی نتیجه یک پژوهش و یا نوشتههای شما را به نام خودشان منتشر کرده باشند! آن هم کِی؟ پیش از آنکه خودتان برای انتشار آن اقدام کرده باشید.
پیگیری چنین مواردی اگر چه ممکن است گاهی به نفع نویسنده اصلی تمام شود اما در بسیاری از موارد نویسندگان و پدید آورندگان اصلی اثر از حقوق مادی و معنوی خود محروم میشوند.
فیپا دقیقاً برای همین صادر میشود!
میتوانید با دریافت فیپا اثر تألیفی یا ترجمهتان را در امان نگه دارید!
از چه چیزی؟ از برخی سودجوییها و سرقتهای ادبی.
برای دریافت فیپا چه باید کرد؟
برای دریافت فیپا، لازم است متن کتاب (در صورتی که کتاب عکس باشد تصاویر صفحات) را در اختیار کارشناسان صدور فیپا قرار دهید.
این کار را میتوانید در قالب فایل WORD یا سند PDF انجام دهید. این کار به صورت الکترونیک انجام میشود.
کافی است فایل کتاب را بفرستید.
یادتان باشد که اگر میخواهید برای کتاب ترجمهشده فیپا بگیرید، لازم است تمام صفحات کتاب اصلی (مأخذ ترجمه) را اسکن کنید و به همراه متن ترجمهشده در سامانه ثبت کنید.
علاوه بر این لازم است مدارک شناسایی نویسندگان مترجمان و یا پدید آورندگان کتاب و سایر موارد لازم را بفرستید تا بتوانید فیپا بگیرید.
چند روز طول میکشد تا فیپا صادر شود؟
بعد از ارسال مدارک و اسناد درخواستشده، صدور فیپا بین ۳ تا ۱۲ روز طول میکشد و این موضوع به ماهیت و محتوای کتاب بستگی دارد.
کتابهای چاپ نخست بیشترین زمان انتظار (۱۲ روز) را دارند.
اگر ناشر کتاب تغییر کرده باشد،۵ روز در صف انتظار خواهد بود.
منظور از تغییر ناشر این است که کتابی قبلاً از سوی یک ناشر منتشر شده و هماینک ناشر دیگری میخواهد همان کتاب را منتشر کند.
کتابهای تجدید چاپ از بقیه خوشبختترند زیرا فقط ۳ روز در انتظار دریافت فیپا خواهند ماند.
جمعبندی
در این مقاله علاوه بر اینکه گفتیم فیپا چیست تقریباً به همه سؤالات درباره فیپا پاسخ دادیم.
هم گفتیم تاریخچه فیپا چیست و هم از چرایی و چگونگی دریافت فیپا صحبت کردیم.
فیپا یعنی فهرستنویسی پیش از انتشار. صدور فیپا پس از سال ۱۳۸۶به صورت الکترونیکی انجام میشود.
یکی از اهداف اصلی صدور فیپا برای کتابها، جلوگیری از سرقت ادبی است.
تنها مرجع صدور فیپا هم سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است.
چاپ کتاب و نشر آن امکان ندارد، مگر اینکه فیپا بگیرید.